IL CRISTIANESIMO E LE RELIGIONI

Note

  <indice |  | indietro>

1
Cf. COMMISSIO THEOLOGICA INTERNATIONALIS, 'Fides et inculturatio', c. III, 10; cf. 'Gregorianum' 70 (1989), 640.
2
Sembra che si debba preferire questa lettura a quella della Volgata: 'omnen hominem venientem in mundum'. La Neovolgata traduce: 'veniens in mundum'.
3
Cf. GIUSTINO, 'Apol'. I 5,4; II 6, 7; 7,2-3 (BAC 116; 186s; 268; 269).
4
Cf. ID., 'Apol'. I 46, 2-4; II 7, 1-3 (BAC 232s; 269).
5
Cf. ID., 'Apol'. I 44, 10; II 10, 2; 13, 2-6 (BAC 230; 272; 276s).
6
Cf. CLEMENTE ALESSANDRINO, 'Protr'. I 6, 4; X 98, 4 ('SCh' 2 bis, 60; 166); ID., 'Ped'. I 96, 1 ('SCh' 70, 280).
7
Cf. ID., 'Protr'. X 110, 1-3 ('SCh' 2 bis, 178).
8
Cf. ID., 'Strom'. I 37, 1-7 ('SCh' 30, 73-74).
9
Cf. ID., 'Strom'. VI 67, 2 ('GCS' 15, 465).
10
Cf. ID., 'Strom'. I 28, 1-3; 32, 4 ('SCh' 30, 65; 69); VI 153-154 (GCS 15, 510 s).
11
ID., 'Strom'. I 56-57 ('SCh' 30, 89-92).
12
GIUSTINO, 'Apol'. I 44, 8-9; 59-60 (BAC 116, 230; 247-249).
13
CLEMENTE ALESSANDRINO, 'Protr'. VI 70 ('SCh' 2 bis, 135); ID., 'Strom'. I 59-60; 87, 2 ('SCh' 30,93s; 113); II 1, 1 ('SCh' 38, 32s).
14
Cf. IRENEO DI LIONE, 'Adv Haer'. III 16, 6; 18, 1 ('SCh' 211, 312; 342); VI 6, 7; 20,4; 28, 2 ('SCh' 100, 454; 634s; 758); V 16, 1 ('SCh' 153, 214); ID., 'Demons'. 12 ('SCh' 406, 100).
15
Cf. ID., 'Adv. Haer'. IV 34, 1 ('SCh' 100, 846s).
16
GREGORIO DI NISSA, 'Contra Apol'. XVI ('PG' 45, 1.153). Cf. anche IRENEO DI LIONE, 'Adv. Haer'. III 19, 3 ('SCh' 211, 380); V 12, 3 ('SCh' 153, 150); ID., 'Demons'. 33 ('SCh' 406, 130); ILARIO DI POITIERS, 'In Mt'. 18, 6 ('SCh' 258, 80s).
17
Cf. ILARIO DI POITIERS, 'Trin'. II 24-25 ('CCL' 62, 605); ATANASIO, 'Contra Ar'. III 25.3.34 ('PG' 26, 376; 393-397); CIRILLO DI ALESSANDRIA, 'In Joh'. I 9; V 2 ('PG' 73, 161; 753). Si potrebbe introdurre qui anche l'idea dello "scambio"; cf. IRENEO DI LIONE, 'Adv. Haer'. V prol. ('SCh' 153, 14), ecc.
18
CIRILLO DI ALESSANDRIA, 'In Joh'. I 9 ('PG' 73, 164).
19
Cf. ILARIO DI POITIERS, 'Tr. Ps'. 13, 14; 14, 5.17; 51, 3 ('CSEL' 22, 81; 87s; 96; 98).
20
Cf. ORIGENE, 'In Luc. hom'. 35 ('GCS' Orig. W. 9, 200s); ID., 'De Princ'. VI 11-12 (Orig. W. 5,339s); AGOSTINO, 'De Civ. Dei' V 13.19 ('CCL' 47, 146-148; 154-156).
21
TERTULLIANO, 'De carnis res'. ('De res. mort'.) 6 ('CCL' 2, 928; citato in 'Gaudium et spes', n. 22, nota 20): "Quodcumque enim limus exprimebatur, Christus cogitabatur, homo futurus"; e subito dopo si aggiunge: "Id utique quod finxit, ad imaginem Dei fecit illum, scilicet Christi (...). Ita limus ille, iam tunc imaginem induens Christi futuri in carne, non tantum Dei opus erat, sed et pignus". Lo stesso in ID., 'Adv. Prax'. XII 4 ('CCL' 2, 1.173).
22
IRENEO DI LIONE, 'Adv. Haer'. III 22, 3 ('SCh' 211, 438).
23
Oltre ai testi già citati, cf. AGOSTINO, 'Ep'. 137, 12 ('PL' 33, 520s); ID., 'Retr'. I 13, 3 ('PL' 32, 603).
24
IRENEO DI LIONE, 'Adv Haer'. III 18, 3 ('SCh' 211, 350-352). Ripetono quasi alla lettera questa idea BASILIO DI CESAREA, 'De Spiritu Sancto' XII, 28 ('SCh' 17 bis, 344) e AMBROGIO DI MILANO, 'De Spiritu Sancto' I 3, 44 ('CSEL' 79, 33).
25
IGNAZIO DI ANTIOCHIA, 'Ad Ephesios' 17, 1 ('SCh' 10,86).
26
IRENEO DI LIONE, 'Adv. Haer'. III 9, 3 ('SCh' 211, 112). Secondo lo stesso Ireneo, lo Spirito scende su Gesù per "abituarsi" ad abitare nel genere umano, 'ivi', 17, 1 (330).
27
GREGORIO DI NISSA, 'De Spiritu Sancto contra Macedonianos' 16 ('PG' 45, 1.321 A-B).
28
IRENEO DI LIONE, 'Adv Haer'. III 24, 1 ('SCh' 211, 474).
29
GIOVANNI CRISOSTOMO, 'Hom. Pent'. I 4 ('PG' 49, 459).
30
Ad esempio, IRENEO DI LIONE, 'Adv Haer' III 17, 2 ('SCh' 211, 334): "(...) Dominus accipiens munus a Patre ipse quoque his donavit qui ex ipso participantur, in universam terram mittens Spiritum Sanctum"; ILARIO DI POITIERS, 'Tr. ps'. 56, 6 ('CSEL' 22, 172): "Et quia exaltatus super caelos impleturus esset in terris omnia sancti spiritus gloria, subiecit: 'et super omnem terram gloria tua' (Sal 57,6.12). Cum effusum super omnem carnem spiritus donum gloriam exaltati super coelos domini protestaretur".
31
Cf. ORIGENE, 'In Jesu Nave' 3, 5 ('SCh' 71, 142ss); CIPRIANO, 'De cath. unit'. 6 ('CSEL' 3\1, 214s); ID., 'Ep'. 73, 21 ('CSEL' 3\2, 795).
32
PONTIFICIO CONSIGLIO PER IL DIALOGO INTERRELIGIOSO e CONGREGAZIONE PER L'EVANGELIZZAZIONE DEI POPOLI, istr. 'Dialogo e annuncio: riflessioni e orientamenti' sull'annuncio del Vangelo e il dialogo interreligioso, 19.5.1991, n. 29; 'EV' 13/319: "È attraverso la pratica di ciò che è buono nelle loro proprie tradizioni religiose e seguendo i dettami della loro coscienza, che i membri delle altre religioni rispondono positivamente all'invito di Dio e ricevono la salvezza in Gesù Cristo, anche se non lo riconoscono come il loro Salvatore".
33
COMMISSIONE TEOLOGICA INTERNAZIONALE, 'Temi scelti d'ecclesiologia. In occasione del XX anniversario della conclusione del concilio ecumenico Vaticano II', 7.10.1985), spec. cap. 4; cf. ID., 'Documenti 1969.1985', Città del Vaticano 1988, 462; e specialmente 'Fides et inculturatio', 8.10.1988, in 'Gregorianum' 70 (1989), 625-646.
34
Tra i documenti di Giovanni Paolo II, cf. 'Redemptoris missio', nn. 55-57; 'Tertio millennio adveniente', nn. 52-53; cf. anche il documento del Pontificio consiglio per il dialogo interreligioso e la Congregazione per l'evangelizzazione dei popoli, 'Dialogo e annuncio', più volte citato.
35
GREGORIO NAZIANZENO, 'Carminum liber', sectio I, 29 ('PG' 37, 507).
36
'Catechismo della chiesa cattolica', n. 2566.
37
'Ivi', n. 2567.
38
GIOVANNI PAOLO II, lett. enc. 'Ut unum sint', 25.5.1995, n. 33.

<indice |  | indietro>